Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΟΡΟΜΗΛΙΑΣ ΕΤΣΙ ΟΠΩΣ ΤΗΝ ΑΦΗΓΗΘΗΚΕ Ο ΧΟΥΝΙΩΤΗΣ ΣΥΜΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗ ΖΑΧΑΡΗΣ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ

Περίληψη 

Το θέμα εστιάζει στη νικηφόρα «Μάχη του Αγίου Βλασίου ή Σοβολάκου», που διεξήγαγε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης τον Ιανουάριο του 1823, στην τοποθεσία «Αλώνι της Κορομηλιάς» στο Άγιο Βλάσιο Αιτωλοακαρνανίας. Πρόκειται για ένα ιστορικό γεγονός άμεσα συνδεδεμένο με την πρώτη αποτυχημένη πολιορκία του Μεσολογγίου (Δεκ. 1822) από τους Τούρκους. Αφού αναφερθούμε στις κυριότερες πηγές (όπως απομνημονεύματα αγωνιστών) που τροφοδότησαν την επίσημη ιστο­ρία για τη συγγραφή αυτού του γεγονότος, θα επιχειρήσουμε στη συνέχεια να πα­ρουσιάσουμε την εκδοχή που προέρχεται από την προφορική παράδοση της περιοχής.
Συγκεκριμένα θα οπτικοποιήσουμε τοπόσημα και ονόματα αγωνιστών που συμ­μετείχαν στην εν λόγω μάχη, τα οποία προκύπτουν από μαρτυρίες του Ζαχαρία Στουρνάρα (έτος γέννησης 1801), πρωτοπαλίκαρο του Καραϊσκάκη, και διασώθη­καν από τους απογόνους του.
Τέλος θα επικεντρωθούμε στην σημασία που έχει στην παραπάνω περίπτωση, ο ανεπίσημος λόγος της προφορικής παράδοσης στην ανατροφοδότηση της συλ­λογικής μνήμης και ειδικά στην επανασηματοδότηση των Τόπων Μνήμης.

Εισαγωγή

Η επίσημη ιστορία (Σπυρίδων Τρικούπης, Κ. Παπαρρηγόπουλος κ.ά.) στη­ριγμένη κυρίως στα απομνημονεύματα των αγωνιστών αναφέρεται στη Μάχη του Σοβολάκου ή Αγίου Βλασίου (1823)1 την οποία διεξήγαγε ο
Τοπικοί συγγραφείς προτάσσουν το τοπωνύμιο «Κορο­μηλιά".στην αναφορά της συγκεκριμένης μάχης. Προστιθέμενη αξία για την έρευνα αυτού του γεγονότος δίνει η προφορική παράδοση και οι μαρτυρίες που ήλθαν στην επιφάνεια ύστερα από την έκδοση των κατά καιρούς συγγραμμάτων. Μία από αυτές είναι και η περίπτωση της μαρτυρίας ενός συμμετέχοντος στη μάχη, του Ζαχαρή Στουρνάρα, που θα εκτεθεί αναλυτικά παρακάτω.

Οι Τούρκοι, καθώς δεν μπόρεσαν να περάσουν τον πλημμυρισμένο Ασπροπόταμο, έστειλαν τον Ισμαήλ Χατζημπέντο και τον Άγο Βασιάρη με 3.000 Τουρκοαλβανούς στην Πρέβεζα να φροντίσουν για την αποστολή τροφίμων και πολεμοφοδίων. Καθώς όμως ο Καραϊσκάκης πληροφορήθηκε ότι σκόπευαν να περάσουν μέσα από το αρματολίκι των Αγράφων, έσπευσε και κατέλαβε τον Άγιο Βλάση με 800 άνδρες.
Στο αρματολίκι των Αγράφων ο Καραϊσκάκης διορίστηκε το 1822 από τον Χουρσήτ πασά ενώ η γερουσία της Δυτικής Ελλάδος στη θέση αυτή είχε αναγνωρίσει το Γιαννάκη Ράγκο. Αλλά ο Κα­ραϊσκάκης τον έδιωξε με τα όπλα, πράγμα που δυσαρέστησε πολύ τον Μαυροκορδάτο, γι αυτό και έπεσε στη δυσμένειά του.
Ο καπετάνιος για να κρατήσει το αρματολίκι του προσποιούταν υποταγή στην τουρκική εξουσία και οι τουρκικές αρχές υποκρίνονταν πως πιστεύουν τη φαινομενική υπο­ταγή του, περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία να εκστρατεύσουν εναντίον του.
Η στάση του Καραϊσκάκη ως το 1823 ήταν στάση αναμονής. Και όπως λέγει ο Δημήτριος Αινιάν, ο καπετάνιος «οικοδομούσε αμφότερα τα μέρη, κλίνων όμως, προς τους Έλληνες». Όταν ο Καραϊσκάκης έπιανε τον Αϊ-Βλάση για να εμποδίσει το πέρασμα των Τούρκων από το αμαρτολίκι του, τυπικά δεν έρ­χονταν σε σύγκρουση με την τουρκική εξουσία, η οποία πάντοτε, όταν παραχωρούσε το αρματολίκι των Αγράφων, δέχονταν ως όρο να μην μπαίνουν οι Τούρκοι σ’ αυτό. 

Στις 15 Ιανουαρίου 1823 «ο μέγας άνδρας ο Καραϊσκάκης», όπως λέγει ο Κασομούλης, «ως αετός σχίσας τα χιονισμένα βουνά» έπιασε την κοντινή στο Άγιο Βλάση θέση, Κορομηλιά και τοποθέτησε τα παλικάρια του σε μια κο­ρυφογραμμή και ο ίδιος μαζί με άλλους στο κέντρο της παρατάξεώς του, μπροστά σε μια σπηλιά. Μαζί του και ο ντόπιος καπετάνιος Πεσλής. Όταν έφτασαν οι Τούρκοι του ζήτησαν να τους αφήσει ελεύθερο το δρόμο. Ο Καραϊσκάκης αρνήθηκε λέγοντας υποκρινόμενος ότι «τους θεωρεί ως ληστάς, ως αχάριστους του σουλτάνου, που οπισθοδρομούν, και δυνάμει των συνθηκών θα τους κτυπήσει».
Έτσι άρχισε η γνωστή μάχη του Αη Βλάση ή της Κορομηλιάς ή από το όνομα της περιοχής, του Σοβολάκου. Οι Τούρκοι με ορμητική έφοδο «ανέβησαν ανακέφαλα» (προς τα πάνω), τσάκισαν και έτρεψαν σε φυγή το αριστερό και το δεξιό άκρο της παρατάξεως των Ελλήνων. «Η σπηλιά» όμως «ήτον απότομος και δεν εδύνατο κανείς να φύγη. Εκεί ήτον το κέντρο. Εδώ ίνα πεθάνωμεν όλοι όσοι εμείναμεν!» λέγει ο αρχηγός. Στρώνει ο πόλεμος. Ανακαλεί ο σαλπιγκτής τους τζακισθέντας. Συνέρχεται ο στρατός ακούων τον αρχηγόν «οπίσω», επιστρέφουν και νικούν.
Καταδιώ­κουν τους Τουρκαλβανούς ως το Βραχώρι. Διακόσιοι σκοτώθηκαν και μεταξύ τους ο Ισμαήλ Χατζημπέντος από βόλι του Καραϊσκάκη μετά από την μονομαχία μαζί του κατά την διάρκεια της μάχης. Από τους Έλληνες 20, ένας από αυτούς το πρωτοπαλλίκαρο και επιστήθιος φίλος του Κα- ραϊσκάκη, ο Μπακογιάννης. Από το Βραχώρι στις 28 Ιανουαρίου οι πασάδες απελπισμένοι πέρασαν τον Άσπρο με βαρύτατες απώλειες (πνίγηκαν πάνω από 500). Το πέρασμα κοντά στη Λεπενού, τους το υπέδειξε ο Γώγος Μπακόλας, που ακολούθησε τους Τούρκους σπρωγμένος στην προδοσία από τον Μαυροκορδάτο που του είχε επιρρίψει την ευθύνη για την καταστροφή στο Πέτα, ώστε να μετριάση την σε βάρος του εντύπωση.

Οι Τούρκοι τελικά έφθασαν στον Καρβασαρά στις 8 Φεβρουαρίου και από εκεί τα πλοία πέρασαν στην Πρέβεζα.
Η νίκη αυτή στάθηκε αποφασιστική για τη φήμη και τη μετέπειτα στάση του Καραϊσκάκη στην επανάσταση. «Η φήμη» λέγει ο Κασομούλης «διέσπειρεν παντού αμέσως ότι, όταν ήλθεν η ώρα, ο Καραϊσκάκης έρριξεν το προσωπείον, και προσωπικώς κινδυνεύσας αφάνισε τους εχθρούς». Ο Μαυροκορδάτος ως πρόεδρος της γερουσίας της Δυτικής Ελλάδας τον διόρισε να αρχηγεύη εις τα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΚΟΡΟΜΗΛΙΑΣ ΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΟΜΩΝΥΜΟ ΜΕΡΟΣ ΕΔΩ ΚΑΙ 16 ΣΥΝΑΠΤΑ ΕΤΗ..

Η Μάχη της Κορομηλιάς στην προφορική παράδοση 
Το κείμενο που ακολουθεί ολοκλήρωσε το 1974 και παρέδωσε στους μεταγε­νέστερους ο Ζαχαρίας Ελευθερίου Στουρνάρας, γεννημένος αρχές του 20ου αιώνα, όπως ακριβώς θυμόταν το γεγονός της μάχης από αφηγήσεις του πατέρα του Ελευ­θερίου και του παππού του Ζαχαρία Ι. Στουρνάρα (έτος γέννησης 1802), αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης. Λεπτομέρειες για το πως ήλθε στα χέρια μας θα ανα­φέρουμε στο τέλος της εισήγησης.
Ο Ζαχαρίας Ε. Στουρνάρας, παρόλο που είχε τη βασική εγκύκλια μόρφωση χωρίς άλλες σπουδές, συνειδητοποεί στην ώριμη πλέον ηλικία του ότι πρέπει να αφήσει για τις επόμενες γενιές καταγεγραμμένα τα στοιχεία της προφορικής πα­ράδοσης που παρέλαβε από το συνονόματο παππού του, αγωνιστή της επανάστα­σης του 1821. Ο Ζαχαρίας Ελευθερίου Στουρνάρας έχει αφήσει δύο χειρόγραφα κείμενα ιδιόχειρα. Το πρώτο αναφέρεται στο στρατιωτικό σώμα που έδρασε στη μάχη του Σοβολάκου (μεταξύ αυτών και ο παππούς του) και το δεύτερο κείμενο περιγράφει με λεπτομέρειες τη μάχη. Την πρόθεσή του καταγράφει εν είδει εισα­γωγής σε δύο (2) εκδοχές υιοθετώντας επίσης και το κατά δύναμη επίσημο ύφος. Η εισαγωγή του πρώτου κειμένου έχει ως εξής:

[Χειρόγραφο Α ' και πρώτη εκδοχή εισαγωγής]
«Πολλοί κορυφαίοι επιστήμονες, ιστοριογράφοι, άνθρωποι των γραμμάτων έχουν ασχοληθεί με την ιστορία της μάχης της Κορομηλιάς, κανείς όμως δεν μπό­ρεσε να εξιστορήσει ορισμένα σημαντικά γεγονότα τα οποία έλαβαν χώρα. Και τούτο διότι δεν ευρέθη κανείς από εκείνους που ήταν παρόντες εις την μάχην να γράψει ή να δώσει πληροφορίες υπεύθυνες και ακριβείς, και δια τούτο θεωρώ κα­θήκον και υποχρέωση να φέρω εις την δημοσιότητα όλα όσα γνωρίζω και τα οποία κληρονόμησα απ’ τον παππού μου Ζαχαρία Στουρνάρα ο οποίος έλαβε μέρος και επιτόπου τα εξιστόρησε εις το παιδί του (τον πατέρα μου). Άφησε δε και πολλά ση­μειώματα τα οποία ευρέθησαν πεπαλαιωμένα και εις τα οποία πολλά χρήσιμα στοι­χεία με π.χ. ημερομηνία της μάχης, διάταξη της μάχης, εκατέρωθεν απώλειες κ.λπ. Πρώτα πρώτα, ζητώ συγνώμη από όλους τους ασχοληθέντας με το θέμα αυτό και έπλεξαν εγκώμια για τη στρατηγική και την παλικαριά του Καραϊσκάκη και των πολεμιστών του, είναι όλοι άξιοι επαίνου και συγχαρητηρίων, επειδή τα στοι­χεία τα δικά μας είναι κάπως διαφορετικά.

Ο Ζαχαρίας Στουρνάρας εγεννήθη το 1802 εν Χούνη, στο νυχτερινό σχολείο έμαθε από τον παπά λίγα γράμματα. Ο Ζαχαρίας Στουρνάρας στα 18 του χρόνια κατετάγη με 15 πατριώτες στα τμήματα των Κλεφτών. Περίπου το έτος 1820 υπη­ρέτησε σε πολλούς καπεταναίους και κατέληξε στου Καραϊσκάκη με τους συν­τρόφους του. Στου Καραϊσκάκη γυμνάστηκε σκληρά σε σωματική αγωγή αλλά και πολλά άλλα, σκοποβολή, να χειρίζεται το γιαταγάνι, αλλά ο Καραϊσκάκης στη σκοποβολή δεν ήθελε μόνο ευθυβολία, αλλά ταχυβολία κ.λπ. 

Ο Στουρνάρας ήταν χειροδύναμος, ευκίνητος, τολμηρός και κάπως εμπειρο­πόλεμος και έτσι γρήγορα πήρε την πρώτη θέση στην ευθυβολία και ταχυβολία και απέκτησε τη συμπάθεια του Καραϊσκάκη, που τον κατέταξε στην ομάδα των 10 εκλεκτών του μαζί με τον Μπακογιάννη, τον Τσάκα και άλλους. Ο Καραϊσκά­κης τον αγαπούσε και τον είχε κοντά του μεταξύ των καλυτέρων ανδρών του στρα­τού του. Έλαβε μέρος διακριθείς εις πολλάς μάχας, εις την μάχην του Κομποτίου, εις την μάχην της Κορομηλιάς, εις την μάχην έξωθεν του Μεσολογγίου κατά της δεύτερης πολιορκίας που χτύπησε τους Τούρκους εκ των νώτων ο Καραϊσκάκης, εις την μάχην της Αράχωβας, όπου τραυματίσθηκε έχοντας διαμπερές τραύμα εις το αριστερό του χέρι και ενοσηλεύθη εις την καλύβα ενός βλάχου επί εξαμήνου.
Έλαβε μέρος εις την τελευταίαν πολιορκία του Μεσολογγίου, όπου έφαγε κρέας από ακάθαρτα ζώα, καθώς και εις την Έξοδο του Μεσολογγίου κ.λπ.
Κατόπιν υπηρέτησε εις άλλα τμήματα του τακτικού στρατού απολυθείς το 1841 έλαβεν το Αριστείον Ανδρείας το δίπλωμα του οποίου ευρίσκεται εις χείρας μας σήμερον.3
Ευρέθηκαν4 γραμμένα πολλά ονόματα πολεμιστών που πολέμησαν μαζί του στη Κορομηλιά και αναφέρω μερικά[...]».

Ονόματα πολεμιστών στην Κορομηλιά μαζί με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη

ΑΠΟ ΑΓΙΟ ΒΛΑΣΙΟ

Γιαταγάνας Δ.

Γούσας Ιωαν.

Γογούσης Κων.

Τασόπουλος Ιωαν.

Καπνιάς Δ.

Καραμούζης Χρ.

Κουτσαντώνης Σπ.

Λιάγκας Ι.

Μάλαινος Παν.

Πανάκης Κ.

Πεσιλής Γεώργιος

Σκάνδαλος Κων.

Τασόπουλος Ιωαν.

Τασόπουλος Δ.

ΑΠΟ ΠΡΟΥΣΣΟ&ΣΟΒΟΛΑΚΟΥ
Αγγελάκης Ιωαν.

Αγγελάκης Γεώρ.

Γουβέλης Γεώργιος

Γουβέλης Ιωάννης

Γουβέλης Τάσος

Γουβέλης Χριστόδουλος

Γκλαβίτσας Κ.

Ζάγκας Κων.

Ζαχαρόπουλος

Κονδύλης Χρ.

Κονδύλης Ευθύμιος

Μπακάλης Ι.

Ξυθάλης Γεώργιος

Πρώιμος Γεώργιος

ΑΠΟ ΧΟΥΝΗ

Βελετζικός Γεωρ.

Ζαφείρης Κων.

Καρδαράς Χρήστος

Καρκατσούλης Κ.

Λαμπρογιάννης Κ.

Πολυχρόνης Ευστάθιος

Στουρνάρας Ζαχ. Ιωαν.

Στουρνάρας Νίκος

ΑΠΟ ΣΑΡΓΙΑΔΑ

Μακρής Γ.

Σιώλος Γ.

Κιτούγιας Δ.

ΑΠΟ ΒΕΛΑΩΡΑ
Κονδύλης Ανδρέας

ΑΠΟ ΜΑΡΑΘΙΑ

Λέφας Νικ.

ΑΠΟ ΚΕΛΑΚΙΑ

Μπιτσικώκος Γ.

ΑΠΟ ΣΥΓΓΡΕΛΟ

Μαυρίκας Δ.

ΑΠΟ ΑΓΑΛΙΑΝΟ

Κοντογιάννης Γ.

ΑΠΟ ΑΛΕΣΤΙΑ

Παπαϊωάννου Νικ.

ΑΠΟ ΚΑΣΤΑΝΟΥΛΑ

Κούφιος Κ.

ΑΠΟ ΓΡΑΝΙΤΣΑ

Γρανίτσας Β


ΧΩΡΙΣ ΤΟΠΙΚΗ

ΕΝΔΕΙΞΗ

Τσάκας

& Μπακογιάννης Γ.

ΑΠΟ ΠΕΝΤΑΚΟΡΦΟ

Ανδρώνης Γεώργιος

Ντζαϊμέρης Ιωαν.

Νταλιπές Ιωάννης

Παπαθανασίου Κ.

Σχίζας Δημ


Μεσολόγγι σκοτώθηκαν 4 εξαδέλφια και ο θείος Ν. Στουρνάρας Β’ τάξη υπαξιωματικός Α.Π.Μ. 8355], Σχίζας Δ. από Αράχωβα: Κορομηλιά, Τασόπουλος Δ. από Αγιο Βλάσιο: Κορομηλιά (σκοτώ­θηκε στην έξοδο), Τασόπουλος Ιωάννης: Κορομηλιά, Αράχωβα. Β. Αγγελάκης [από] Προυσό: Άγιος Βλάσιος, Δόβραινα, Θήβα, Δίστομο, Ναύπακτο, Τατάρνα, Παλαιόκαστρο Καρδίτσας, Ρεντίνα, Καρ­πενήσι, Κράβαρα κατά Ομέρ Πασά, Καρπενήσι, Καγγέλια, Βελούχι, Αγάθυνη, Γυφτοχώρι, έξω από το Μεσολόγγι (με Πεσλή 1825 - 1826), Καλιακούδα, Στούγκου, Δραγαμέστο, Δοβραίνα, Δίστομο, Νιόκαστρο, Πέτα, Αγρίνιο, Ζαπάντι, Άμφισσα, Άμπλιανη, 1825 έξω από το Μεσολόγγι, Πετρίλο - Πέτα, Κομπότι, Δερβέκιστα το 1828, Καρβασαρά (με Πεσλή), Μεγάλο Χωριό, Γκλαβίστας Κων. [από] Προυσό: Σκοτώθηκε στην έξοδο 10-4-1826 με δυο Γουβελαίους αδελφούς και Μπακάλης Ιωάννης, Ανδρώνης Γεώργιος από Αράχωβα, Βελετζικός Γεωργ.[από] Χούνη.Κορομηλιά.

Τα ονόματα από Λέφας έως και Τσάκας προστέθηκαν από άλλο χειρόγραφο στον Πίνακα που σχε­διάστηκε κατά τη συγγραφή του κειμένου μας προκειμένου να αναδειχθεί καλύτερα ο τόπος προ­έλευσης των αγωνιστών.

Οπως παρατηρούμε, ο αείμνηστος παππούς Ζαχαρίας Ελ. Στουρνάρας, με σε­μνότητα και ιστορική ευθύνη, προσπαθεί να διασώσει ορισμένα στοιχεία για τον παππού του Ζαχαρία Ι. Στουρνάρα και τη θεση που είχε στη στρατιωτική ομάδα του Καραϊσκάκη, όπως ο ίδιος την ονομάζει. Η παρέμβασή του στην επίσημη ιστο­ρία δεν είναι παρά μια ηθική υποχρέωση να δικαιωθούν οι αφανείς αγωνιστές που έδωσαν τα νιάτα και τη ζωή τους για την απελευθέρωση του έθνους μας.

[Χειρόγραφο Β' Δεύτερη εκδοχή εισαγωγής και το χρονικό της μάχης] 

ΣΤΟ ΑΛΛΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΌ ΤΟΥ προτάσσει σχεδόν την ίδια αρχή με νέες όμως προσθήκες. Την διαβάζω για να γίνει ακόμα πιο εμφανής η συνειδητοποιημένη από­φασή του να φωτίσει με τις προφορικές μαρτυρίες το ιστορικό της μάχης.
«Πολλοί επιστήμονες άνθρωποι των γραμμάτων ιστοριογράφοι κλ.π. ασχολήθηκαν με την περιγραφή της μάχης της Κορομηλιάς κανένας όμως δεν μπόρεσε να περιγράψει το ιστορικό της μάχης όπως ακριβώς έλαβαν χώραν τα γεγονότα και τούτο, διότι δεν βρέθηκε κανένας από εκείνους που πολέμησαν εις την μάχην να εξιστορήσει κάπως τα γεγονότα. Ο Καραϊσκάκης άφησε το γραμματικό του με τη σφραγίδα του στα Άγραφα και έφυγε μυστικά με τους άνδρες, όταν επληροφο- ρήθη πως οι Τούρκοι θα περάσουν προς τον Αγαλιανό. Αλλά ζητούσαν πληροφο­ρίες από τους τυχόντας, οι οποίοι έδιναν πληροφορίες περί των γεγονότων όσα κι εκείνοι είχαν πληροφορηθεί από άλλους.

Έτσι, οι πληροφορίες ήταν σχεδόν ανεύθυνες, ημείς όμως αυτά που γράφομε τα κληρονομήσαμε από τον παππού μας Ζ. Ι. Στουρνάρα όστις έλαβε μέρος εις την μάχην και μάλιστα ανδραγάθησε, καθώς θα ίδωμεν παρακάτω. Ο Στουρνάρας τα διηγήθηκε επανειλημμένα στο παιδί του Ελευθέριο Στουρνάρα (τον πατέρα μου) και μάλιστα στο μέρος που έγινε η μάχη αλλά άφησε και πολλά σημειώματα πεπαλαιωμένα που βρέθηκαν, μεταξύ αυτών είναι και το Αριστείο Ανδρείας6 που κρατάμε για ενθύμιον. 

Την δεκάτη έκτη Ιανουαρίου 1823, ο Καραϊσκάκης με 750 άνδρες έφθασε εις το ιστορικό Διάσελο, που σήμερα λέγεται Αλώνι της Κορομη­λιάς, τις πρωινές ώρες. Ο καιρός ήταν πολύ ευνοϊκός, ανέβηκε σιγά-σιγά στο Ταμπούρι κάλεσε και τους υπαρχηγούς του, έβαλε το κιάλι, του κοίταξε ολόγυρα, κάθισε σκεπτόμενος επί πολλή ώρα.να μας βοηθήσει να νικήσουμε. Να γεμίσουμε τα καρυοφύλλια με μπαλαρμά, θα βαράτε τους γαλονάδες και να προσέχετε, βόλι να μην πάει χαμένο.
Και πρωί - πρωί κάντε το σταυρό σας και όλοι στη θέση τους και μεγάλη προσοχή όπως είπαμε.»
Έκλινε πρώτος το γόνυ κάνοντας το σταυρό του και προσευχήθη με τους άνδρας του χωρίς να ακουσθεί τι έταξε.
Μετά ταξινόμησε τους άνδρες του σε τρία τμήματα. Το πρώτο τμήμα από τριακόσιους άνδρες, κράτησε ο ίδιος, και οχυρώθηκε στο ύψωμα από την Τσούμπα, απάνω από το Διάσελο, ως το ψηλότερο σημείο του βουνού, [ψηλά], το δεύτερον τμήμα από διακόσιους άνδρες τους έστειλε απάνω από το Καμαράκι στα σημερινά Κουκουτσέλια να κρυφτούν εις τους θάμνους και τας πτυχώσεις του εδάφους εκ τρόπου έτσι ώστε να μη γίνουν αντιληπτοί από τυχόν πλαγιοφυλακές του εχθρού, αλλά όταν ο κύριος όγκος του εχθρού εμπλακεί εις την μάχη, ακροβολισμένοι, να επιτεθούν αιφνιδίως εκ των όπι­σθεν. Το τρίτον τμήμα με τους υπόλοιπους άνδρες, τους έστειλε σε ύψωμα απάνω από τα Σοβολακίτικα να κρυφτούν και αυτοί, να μην καταλάβει ο εχθρός και με την πρόοδο της μάχης να επιτεθούν αιφνιδίως κατά της οπι­σθοφυλακής.

Κατόπιν εγκατέστησε φυλάκια από τριάντα (30) άνδρες κάπου προς το [σημερινό] Κλήμα στο υψωματάκι απάνω από το παρεκκλήσι της σημερινής Μεταμορφώσεως. Εις αυτούς έδωσε εντολή να δίδουν κάπου-κάπου στόχο ώστε να γίνουν αντιληπτοί από τον εχθρό και σε περίπτωση επιθέσεως να επανέλθουν εις τον Καραϊσκάκην. Κράτησε μαζί του ο Καραϊσκάκης περί τους δέκα εκλεκτούς σκοπευτάς: τον Μπακογιάννη, τον Στουρνάρα από τη Χούνη, τον Κοντογιάννη από τον Αη - Βλάση κ.λπ.

Τη δεκάτη εβδόμην Ιανουαρίου 1823, [εορτή] του Αγίου Αντωνίου λίαν πρωί, ο Τούρκος Χαντζή-Μπέντος έστειλε στον Καραϊσκάκη αγγελιοφόρους για συμβιβασμούς. Όταν έφθασαν στο φυλάκιο [στο Κλήμα], τους παρέλαβαν δυο άνδρες του φυλακίου και τους έφεραν στο ιστορικό Διάσελο της Κορομηλιάς που ήταν ο Καραϊσκάκης. Του υπέβαλαν παρακλήσεις τού Χαντζή- Μπέντου, να τους αφήσει να περάσουν και να του δώσουν 500 χι­λιάδες γρόσια και αξιώματα. Ο Καραϊσκάκης όμως ως άλλος Λεωνίδας απάντησε:


«Για τους εχθρούς μου δεν έχουμε δρόμους έχουμε βόλια και μπαρούτι. 

Δε θέλουμε αξιώματα μόνο πατρίδα... θέλουμε.» 

Οι Τούρκοι γυρίζοντας με τους συνοδούς προς τον Αη - Βλάση έλεγαν 

στους συνοδούς: 


«Εσείς τόσο λίγοι θα πολεμήσετε με τόσο στρατό;» 

«Ε.. θα ρίξουμε πέντε... βόλια και μετά...» [Απαντούσαν εκείνοι]. 

Μόλις προχώρησαν οι Τούρκοι αγγελιοφόροι προς τον Αη - Βλάση, το φυλάκιο οπισθοχώρησε και συνεπτύχθη με τους άνδρες του Καραϊσκάκη. Ο Καραϊσκάκης τότε διέταξε να αφήσουν τους Τούρκους να πλησιάσουν πολύ ώστε να διακρίνονται οι γαλονάδες, να δώσει αυτός το σύνθημα του πυρός, οι καλοί σκοπευτές να χτυπήσουν τους γαλονάδες, κι έτσι κι έγινε. Οι Τούρκοι ξεκινώντας από τον Αη - Βλάση, καλά κατατοπισμένοι που εβρίσκοντο οι λίγοι Έλληνες, έστειλαν πλαγιοφυλακές απάνω από το Κλήμα στα Σοβολακίτικα, απάνω από του Παπαγιώργη. Οι πλαγιοφυλακές κατέ­λαβαν το ύψωμα που ήταν πρώτα το φυλάκιο και προχώρησαν ανενόχλητοι απάνω από του Παπαγιώργη. Εκεί έφθασαν οι καπεταναίοι με το στρατό και παρετάχθησαν από του Παπαγιώργη στο Καμαράκι που είναι απέναντι των Ταμπουριών και προχώρησαν εν είδει κλοιού από το μέρος αυτό προς Νεραϊδόβρυση. Εν τω μεταξύ ο μεγάλος όγκος έφθασε στο σημερινό Αλώνι.

Εκεί ο Χαντζή -Μπέντος φώναξε στον Καραϊσκάκη:

«Θα ‘ρθης ορέ γύφτο ή θα ‘ρθω;»

Και ο Καραϊσκάκης απήντησε:

«Ελα κι έρχομαι».

Και σηκωθείς ο Καραϊσκάκης επυροβόλησε τον Χαντζή-Μπέντο ανεπιτυχώς. Πυροβολεί και ο Χαντζή-Μπέντος χωρίς επιτυχία. Εις την δεξιάν πλευράν του Καραϊσκάκη ήτο ο Μπακογιάννης, ο οποίος τον εκάθισε κάτω να μην δίνει στόχο. [Ο λόγος που γίνεται ότι χαστούκισε ο Μπακογιάννης τον Καραϊσκάκη είναι υπερβολή]. Εις την αριστεράν πλευράν ήτο ο Στουρνάρας, όστις πυροβολεί με την παροιμιώδη ευθυβολία του και σωριάζει κάτω τον Χαντζή-Μπέντο. Όλα αυτά έγιναν σε διάστημα δευτερολέπτου.

Περί του νεκρού Χαντζή-Μπέντου όρμησαν με λυσσώδη μανία οι Τούρ­κοι να πάρουν το σώμα του νεκρού πασά, αλλά οι μπαλαρμάδες των Ελλή­νων τους εθέριζαν αλύπητα. Επιτέλους οι Έλληνες κατάφεραν να φτάσουν στο σώμα του πασά, να πάρουν το κεμέρι του οπλισμού του κλ.π.

Και τότε ο Καραϊσκάκης το κεμέρι του Χαντζή-Μπέντου, το κιάλι του, την ασημένια καλαμαριά του, το ασημένιο τάσι του, τα έδωσε στο Στουρνάρα που με το πρώτο βόλι σκότωσε τον πασά.

Αλλά οι Τούρκοι παρά τις απώλειες περιέσφιγγαν όλο και περισσότερο τους Έλληνες. Η μάχη άρχισε να ταλαντεύεται και η θέση των Ελλήνων να καθίσταται μάλλον επικίνδυνη. Εδώ εφονεύθη εκ του πλευρού του Καραϊσκάκη ο Μπακογιάννης. Αλλά αιφνιδίως επιτέθησαν όπισθεν από το Κα­μαράκι και τη Νεραϊδόβρυση οι Έλληνες του δεύτερου τμήματος κατερχόμενοι από τα Κουκουτσέλια. Συνάμα το τρίτο τμήμα από Σοβολακίτικα και διεξάγεται αιματηρή και πολύνεκρη μάχη.

Οι εναπομείναντες Τούρκοι έφυγον ως αλλοφρονούσα μάζα. Οι Έλληνες τους κατεδίωξαν μέχρι και Άγιο Βλάσιο και Προύλπο όπου επνίγησαν πολλές εκατοντάδες.

Τώρα το πεδίον της μάχης παρουσιάζει θέαμα αξιοθρήνητο, θέα φρικώδη και ανατριχιαστικιά από άκρον εις άκρον κλαυθμοί και οδυρμοί και βογγητά από Τούρκους ετοιμοθάνατους. [Τα θύματα των Τούρκων ήσαν άνω των τριακοσίων (300) εις το πεδίον της μάχης. Του δε Καραϊσκάκη εφτά νεκροί μεταξύ των οποίων και ο Μπακογιάννης, 23 τραυματίαι και έξι εξαφανισθέντες κατά την καταδίωξη].

Επτά (7) ήταν οι άγνωστοι ήρωες που έβαψαν με το αίμα τους τους βράχους της Κορομηλιάς. Άγνωστοι και οι ήρωες στον Άγιο Δημήτριο, στην Παλαιοχούνη, που τους εκήδευσε ο Κα­ραϊσκάκης χωρίς παπά, χωρίς λιβάνι, χωρίς κεράκι, χωρίς στον τάφο στε­φάνι, αλλά και εκτός αυτών εξαφανίσθησαν κατά του κυνηγητού των Τούρκων άλλοι έξι (6).


Το ανωτέρω ιστορικό της μάχης διηγήθη ο Ζαχαρίας Ι. Στουρνάρας ο οποίος πολέμησε αρκετά χρόνια στο πλευρό του Καραϊσκάκη, εις τον πα­τέρα μου Ελευθέριο Ζαχ. Στουρνάρα ο οποίος το διηγήθη εις εμέ.


Εν Χούνη τη 28-5-1974 Ζαχαρίας Στουρνάρας» 
Σε άλλο σημείο του χειρογράφου του επισημαίνει πάλι την αυθεντικότητα της αφήγησης.7 Είναι φανερή, δηλαδή, η προσπάθεια του Ζαχαρία Ελ. Στουρνάρα να μείνει πιστός στη μαρτυρία του παππού του, αγωνιστή Ζαχαρία Ι. Στουρνάρα, τα λόγια του οποίου καταγράφει. Ο παππούς του «αυτά ομολόγησε» και ο πατέρας του «τα διηγήθηκε κατά γράμμα». Τα ρήματα είναι στοχευμένα και αφορούν τη διαδοχική διαδρομή της μνήμης.8

Αξιοσημείωτη θεωρώ, επίσης, την προσθήκη νέας σημείωσης στο τέλος του 


 «Αυτά τα ομολόγησε ο Ζαχαρίας Στουρνάρας ο οποίος έλαβε μέρος εις την μάχην δε, εις το πλευρό του Καραϊσκάκη, εις το παιδί του Ελευθέριο, τον πατέρα μου, όστις τα διηγήθηκε κατά γράμμα όπως τα παραθέτω».χειρογράφου, όπου είναι σαφές ότι η μνήμη επανεργοποιήθηκε με αφορμή την πρώτη επέτειο του εορτασμού της Μάχης, τον Ιούνιο του 1974, με πρωτοβουλία του Συλλόγου «Ιστορικών Μελετών Ιερού Αγώνος στη Στερεά Ελλάδα».



Όπως προκύπτει από τον τοπικό τύπο, η επέτειος δεν έγινε στον ιστορικό τόπο της μάχης, αλλά εντός της «κωμόπολης» του Αγίου Βλασίου και συγκεκριμένα στο προαύλιο του κεντρικού ναού. Την εκδήλωση προφανώς παρακολούθησε και ο Ζαχαρίας Ελ. Στουρνάρας ο οποίος σε νέο σημείωμά του γράφει τη δική του πρόταση. Κατά τη γνώμη μου είναι πολύ προχωρημένη και αξιοπρόσεκτη γιατί παραπέμπει στη βιωματική μάθηση της ιστορίας και στην επανασηματοδότηση των μνημονικών τόπων. Τη μεταφέρω:

«Δι'όλα αυτά η σημερινή συγκέντρωσις έπρεπε να λάβη χώρα εις το πεδίον της μάχης να σταθούμε ευλαβικά και υπερήφανοι εμπρός εις τους ιερούς βράχους οι οποίοι εποτίσθηκαν με αίμα αγωνιστών, να ίδωμεν δι' ιδίων οφθαλμών τα στρατη­γικά σημεία που κατέλαβε ο Καραϊσκάκης και να εκτιμήσωμεν δι'ιδίων αντιλήψεων την στρατιωτικήν ικανότητα του αειμνήστου Καραϊσκάκη. Δικαιούμεθα όθεν να είμεθα υπερήφανοι διότι η γωνιά αυτή της Ελληνικής γης εγέννησε εκείνους.»9



Κυρίες και κύριοι, το χειρόγραφο που παρουσιάσαμε στη σημερινή Συνεδρία, ήλθε αρχικά στα χέρια της θεατρολόγου Βάιας Σπυρέλη, το έτος 2004, με σκοπό τον εμπλουτισμό του σεναρίου που συνέθεσε για τη ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΟΡΟΜΗΛΙΑΣ. Την ύπαρξή του γνώριζε και το ζήτησε από τον γιο του κατόχου, Δημήτριο Ζαχα­ρία Στουρνάρα, ενας συγχωριανός του, ο αείμνηστος πλέον Νικόλαος Κούρτης, ο οποίος παρά την προχωρημένη ηλικία του συμμετείχε στο πλήθος των εθελοντών της θεατρικής αναπαράστασης που σκηνοθετούσε η Β. Σπυρέλη.

Ο Δημήτριος Στουρνάρας που κατοικεί και εργάζεται στην Αθήνα έστειλε αντίγραφο του χει­ρογράφου προς τον αιτούντα με διαβιβαστική επιστολή την οποία δημοσιεύουμε.


Μια προσθήκη: Τέλος σημειώνουμε ότι ο Γεώργιος Καραϊσκάκης βρέθηκε πάλι στον Άγιο Βλάση, τρία χρόνια μετά τη Μάχη της Κορομηλιάς, στη διάρκεια της Β' Πολιορκίας του Μεσολογγίου. Αυτό προκύπτει από δύο επιστολές όπου αναγράφεται τόπος αποστο­λής:

Άγιος Βλάσης και ημερομηνία: 4 Μαρτίου του 1826.

Είναι ακριβώς 40 μέρες πριν την Έξοδο των Πολιορκημένων. Εκείνο το χρονικό διάστημα η κατάσταση ήταν οριακή για τους πολιορκημένους και η μόνη τους ελπίδα ήταν να διασπάσει τον Οθωμανικό κλοιό από τα μετόπισθεν ο Καραϊσκάκης. Η μία επιστολή απευθύνεται προς τον Ιωάννη Κωλέττη, από τον οποίο ζητά να μεσολαβήσει να εγκριθούν τα σχέδιά του για την σωτηρία της πατρίδας. Φοβάται επίσης, επίθεση των Τούρκων στον τόπο της Συνέλευσης. Η δεύ­τερη επιστολή είναι προς τον Γεώργιο Κουντουριώτη. Του εκφράζει την απογοήτευση για την απραξία που του είχε επιβάλει η Διοίκηση.12

Χάρτης των θέσεων και των κινήσεων Ελλήνων και Οθωμανών στη μάχη της Κορομηλιάς (15 Ιαν. 1823) σύμφωνα με το χειρόγραφο του Ζαχαρία Στουρνάρα. Τοποθεσία: Άγιος Βλάσιος Αι­τωλοακαρνανίας. Εικόνα χάρτη: Google Earth. Εικόνες θέσεων: Φωτογραφικό υλικό από την ανα­παράσταση της μάχης (έτος 2003).



Σήμανση-Επιμέλεια: Ηλίας Υφαντής.

Αριστείον Ανδρείας Ζαχαρή Στουρνάρα, πρωτοπαλίκαρου του Καραϊσκάκη (ημερομηνία απονομής: 31 Μαρτίου 1841).




Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ..


ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ - ΦΟΡΟΤΕΧΝΙΚΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ
ΠΡΟΣ

ΝΙΚΟΛΑΟ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΟΥΡΤΗ *

ΧΟΥΝΗ ΑΓΡΙΝΙΟΥ

Αθήνα 28/7/2003

Αγαπητέ Νίκο,
Ύστερα από αλλεπάλληλες τηλεφωνικές συνομιλίες μας , σου αποστέλλω φωτοτυπίες των χειρογράφων του αειμνήστου πατέρα μου , που αναφέρονται στην μάχη της Κορομηλιάς.

Θα νιώσω ιδιαίτερα ευτυχής εάν συμβάλλω με αυτά έστω και στο ελάχιστο στην επιτυχία του σκοπού σας.


Με φιλικούς Χαιρετισμούς










Σελίδες χειρογράφου Ζαχαρία Ελευθερίου Στουρνάρα (φέρουν ημερομηνία 28-5-1974).

Υφαντής Ηλίας
Φιλόλογος, Επιμορφωτής ΤΠΕ

ΠΗΓΗ: 

Υφαντής Ηλίας«Η προφορική παράδοση για τη “Μάχη του Αγίου Βλασίου ή Σοβολάκου (1823)”  συντελεστής στην επανασηματοδότηση της μνήμης. Η περίπτωση της μαρτυρίας του Ζαχαρία Στουρνάρα», στο Α. Βετσόπουλος και Χ. Σπυρέλη (επιμ.) Η προσωπικότητα και η δράση του αρχιστράτηγου Γεωργίου Καραϊσκάκη στην Επανάσταση του 1821: Από  την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου μέχρι και τη Μάχη  της Αράχωβας. Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου,  Υπό την Αιγίδα των Δήμων Αγρινίου και Ι.Π. Μεσολογγίου,    Άγιος Βλάσιος Αγρινίου  και  Μεσολόγγι, 21-22 Αυγούστου 2015, Εκδόσεις γράμμα, Μεσολόγγι 2015, σ.σ. 129-143.